Wilamowice stanowią wyjątkową enklawę etniczną i językową, ostatnią tego typu na obecnym terytorium Polski. W przeszłości stanowiły również enklawę kalwinizmu, co być może przyczyniło się do wzmocnienia poczucia odrębności Wilamowian.
To miasteczko na południu Polski zostało założone w XIII w. przez germańskojęzycznych kolonistów. W 1550 Jan Wilamowski z Gierałtowic wprowadził w okolicy kalwinizm, który wyrugowano ok. sto lat później. W 1787 r. wybudowano szkołę, a w 1818 r. Wilamowicom nadano prawa miejskie. W ciągu długiego XIX wieku Wilamowice rozwinęły swoją lokalną tożsamość w wieloetnicznym i wielojęzycznym Cesarstwie Austriackim, jako eksklawa tzw. „Bielitz-Bialaer Sprachinsel”, również w intensywnych kontaktach językowych, kulturalnych i społeczno-ekonomicznych z polskojęzycznym otoczeniem. Literatura w wilamowskim mikrojęzyku wymysiöeryś pojawiła się na początku XX wieku.
Z różną intensywnością społeczność deklarowała swoją niemiecką, polską lub odrębną=lokalną tożsamość. W wyniku kataklizmów społecznych i politycznych spowodowanych II wojną światową i luki w przekazie międzypokoleniowym, język Wilamowian stanął w obliczu nieuchronnej śmierci. Jednak proces ten jest od pewnego czasu powstrzymywany przez działania oddanych rodzimych użytkowników języka, zaangażowanych badaczy i z różną intensywnością – dzięki wsparciu instytucji i organizacji. Mikrojęzyk, którym obecnie mówi jako językiem ojczystym kilkunastu mieszkańców Wilamowic i który wciąż nie jest oficjalnie uznany na szczeblu administracyjnym, doświadcza zadziwiających, ale dobrze przygotowanych i opartych na lokalnej kulturze znamion rewitalizacji.
System językowy języka wilamowskiego stanowi wyjątkowy przypadek intensywnego kontaktu językowego germańsko-słowiańskiego trwającego od kilkuset lat, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Pierwotnie germańska warstwa językowa uległa wpływom polskim w takim stopniu, że zdaniem niektórych językoznawców współczesny język wilamowski przesunął się w stronę mieszanego profilu germańsko-słowiańskiego.
Reformowany Kościół Katolicki w Polsce serdecznie zaprasza na spotkanie z prof. Tomaszem Wicherkiewiczem z Instytutu Orientalistyki UAM, światowej sławy specjalistą w zakresie języków mniejszościowych, mikrojęzyków i polityki językowej. Prof. Wicherkiewicz wygłosi prelekcję pod tytułem Nie dali pogrześć mowy… – o germańskiej enklawie Wilamowic na południu Polski, po której przewidziana jest dyskusja na temat miejsca enklawy Wilamowic w krajobrazie językowej, wyznaniowej i etnicznej różnorodności Polski.
Profil prelegenta
Prof. UAM dr hab. Tomasz Wicherkiewicz (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu). Zastępca dyrektor Instytutu Orientalistyki ds. nauki. Kierownik Zakładu Polityki Językowej i Badań nad Mniejszościami. Przewodniczący Rady Programowej Instytutu Różnorodności Językowej Rzeczpospolitej. Językoznawca specjalizujący się w socjolingwistyce, polityce i planowaniu językowym, w badaniach mniejszości oraz języków zagrożonych i mniejszościowych, w rewitalizacji i dokumentacji językowej oraz w badaniach i ochronie praw mniejszości językowych. Współpracował ze społecznościami mniejszości językowych w Europie, Azji i Ameryce. Profesor wizytujący na Uniwersytecie Hokkaido w Sapporo (2018–2019); współpracownik naukowy Instytutu Smithsona w Waszyngtonie (2019–2024). Autor projektu Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej – Baza dokumentacji zagrożonych języków (inne-jezyki.amu.edu.pl). Honorowy obywatel gminy Wilamowice, laureat Ryngrafu Witosława za wkład w rozwój, ochronę i promocję języka kaszubskiego. Zaangażowany także w działania związane z licznymi innymi językami mniejszościowymi terytorium Polski i dawnej Rzeczpospolitej, m.in. romani i łatgalskim.
(źródło – strona profilowa IRJRP: https://irjr.pl/osoby/dr-hab-tomasz-wicherkiewicz/)
Prelekcja prof. UAM dr hab. Tomasza Wicherkiewicza
Nie dali pogrześć mowy… – o germańskiej enklawie Wilamowic na południu Polski
Kiedy: 27 lutego 2025 (czwartek), 19:00 (po czwartkowej liturgii eucharystii)
Gdzie: kaplica parafii pw. Śś. Cyryla i Metodego w Poznaniu, Osiedle Powstańców Warszawy 9A
